یکی از بیماری های شایعی که در دوران بارداری می تواند روی دهد، دیابت است که لزوما نیاز به سابقه ابتلا از قبل ندارد و ممکن است در اثر عوامل مختلف حین بارداری ایجاد شود. اما آیا این بیماری بر روی مادر و جنین تاثیرگذار است؟ آیا خطری ایجاد می کند؟ راهی برای پیشگیریو درمان آن وجود دارد یا خیر؟ در ادامه می خواهیم به پرسش هایی از این قبیل پاسخ دهیم.
دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است. میزان قند خون شما توسط انسولین کنترل می شود. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می شود. وقتی غذا می خورید، غذا تجزیه شده و گلوکز وارد جریان خون شما می شود. انسولین، گلوکز را از جریان خون گرفته و آن را وارد سلول هایی می کند که در آن جا تجزیه شده تا به سوخت تبدیل شوند. اگر فردی به دیابت مبتلا شده باشد به این معنا است که انسولین کافی ندارد و یا انسولین برای دریافت گلوکز از خون و ورود به سلول های بدن عملکرد صحیحی ندارد.
سه دلیل اصلی ابتلا به دیابت
دیابت را بر اساس دلایل بروز، می توان به 3 نوع تقسیم بندی کرد:
- دیابت نوع 1: در ضروتی که پانکراس هیچ انسولینی تولید نکند.
- دیابت نوع 2: پانکراس انسولین کافی تولید نکند و یا انسولین عملکرد مناسبی نداشته باشد.
- دیابت بارداری: شرایطی است موقتی که طی آن انسولین در دوران بارداری تاثیر کمتری دارد.
دیابت باردای
دیابت بارداری نوعی دیابت است که به طور ناگهانی در دوران بارداری بروز می کند. سطح قند خون برخی از زنان در طول دوره بارداری بالا می رود که به آن دیابت بارداری ملیتوس یا دیابت بارداری می گویند. این اتفاق معمولا در هفته بیست چهارم یا بیست و هشتم بارداری رخ می دهد. اگر فرد به دیابت بارداری مبتلا شود به این معنا نیست که از قبل دیابت داشته است یا اینکه بعد از زایمان هم دیابت خواهد داشت اما دیابت بارداری احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می دهد.
عوامل موثر بر ابتلا به دیابت بارداری
قند خون بالا در دوران بارداری می تواند منجر به رشد زیاد جنین و بزرگ جثه شدن نوزاد شود که خود این موضوع می تواند مشکلاتی هنگام زایمان ایجاد کند. همچنین کنترل نشدن مناسب دیابت بارداری ممکن است منجر به تولد نوزادی با قند خون پایین، یرقان یا مشکل تنفسی گردد. هرچند اگر فرد به دیابت بارداری مبتلا باشد، پزشک زنان برای کنترل قند خون در طول بارداری به او کمک خواهد کرد. وجود عوامل زیر احتمال ابتلا به دیابت بارداری را در مادر افزایش می دهد:
- اضافه وزن قبل از بارداری
- سابقه خانوادگی دیابت
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سابقه وجود مشکلی با انسولین یا قند خون مانند مقاومت به انسولین، عدم تحمل گلوکز یا پره دیابت
- فشار خون بالا، کلسترول بالا یا بیماری های قلبی
- سابقه دیابت بارداری، مرده زایی، سقط جنین یا نوزاد درشت در بارداری های قبلی
خطرات ابتلا به دیابت در دوران بارداری
ابتلا به دیابت در دوران بارداری می تواند مشکلاتی را برای مادر یا جنین ایجاد کند که از جمله شایع ترین آن ها عبارتند از:
- پره اکلامپسی (افزایش فشار خون مادر)
- پلی هیدرآمینوس (افزایش مایع دور جنین)
- ماکروزومی (بزرگی جثه جنین)
- ارگانومالی (بزرگ شدن قلب و کبد جنین)
- تروما یا آسیب حین تولد در جنین از جمله دررفتگی شانه جنین حین تولد
- افزایش نیاز به عمل جراحی سزارین
- مشکلات تنفسی در نوزاد متولد شده
- ایجاد اختلالات متابولیکی در نوزاد از قبیل هیپوگلایسمی (کاهش قند خون)، افزایش بیلی روبین (زردی خون) و هیپوکلسمی (کاهش کلسیم خون)
دیابت بارداری چگونه روی جنین تاثیر می گذارد؟
دیابت در دوران حاملگی هنگامی به وجود می آید که جنین به طور کامل شکل گرفته، اندام های آن تشکیل شده و در حال رشد سریع است. بنابراین دیابت حاملگی همانند دیابت پیش از حاملگی، نمی تواند به تغییرات مادر زادی، مانند اختلالات مادر زادی قلب و یا اختلالات سیستم عصبی در جنین منجر شود. ولی عدم کنترل قند خون در زمان حاملگی، می تواند صدمات دیگری به جنین وارد کند.
دیابت حاملگی به افزایش قند خون مادر منجر می شود. این قند اضافی از جفت عبور می کند و به جنین می رسد. پانکراس جنین هنگامی که در معرض این قند بالا قرار گیرد، انسولین بیشتری تولید می کند و این انسولین اضافی سبب تبدیل قند اضافی خون به چربی می شود. این چربی ها در نقاط گوناگون بدن جنین مانند کبد، محوطه شکم و بافت زیر جلدی ذخیره می شود و به (غول پیکری) جنین منجر می گردد.
جنین غول پیکر در معرض صدمات زیادی است. یکی از این صدمات، صدمات زایمانی مانند صدمه به شانه ها و یا شکستگی استخوان ترقوه در زمان زایمان است. یکی دیگر از خطرات برای این نوزادان، افزایش ریسک افت قند خون (هیپوگلیسمی) پس از تولد است. علت این پدیده، افزایش بیش از حد انسولین توسط پانکراس است که حتی پس از تولد نیز ادامه می یابد و به هیپوگلیسمی نوزاد منجر می شود. یکی دیگر از خطرات، افزایش احتمالی اختلالات تنفسی نوزاد در روزهای پس از زایمان است. همچنین شانس افزایش زردی خون در این نوازدان، نسبت به نوزادان سالم بالاتر است. از این گذشته این نوزادان در بزرگسالی، در معرض افزایش وزن، چاقی و دیابت نوع 2 قرار می گیرند.
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در چه بانوانی بیشتر است؟
اگر شرایط زیر برای هر فرد صادق باشد، در معرض ریسک بالاتری از ابتلا به دیابت بارداری قرار دارد.
- سن بالای ۲۵ سال
- فشار خون بالا
- سابقه خانوادگی دیابت
- اضافه وزن قبل از بارداری
- اضافه وزن بیش از حد طبیعی در حین بارداری
- چندقلو بودن جنین ها
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در گذشته
- سابقه سقط جنین یا مرده زایی بدون دلیل در گذشته
- مصرف گلوکوکورتیکوئیدها برای مدتی
قند خون این افراد باید در هر زمان و در اولین فرصت اندازه گیری شود و منتظر زمان خاصی در بارداری نباشند.
در مقال افرادی که دقیقا برعکس شرایط فوق را داشته باشند، در گروه افرادی قرار می گیرند که احتمال ابتلای آن ها به دیابت در دوران بارداری کمتر است. در این افراد بررسی روتین و مکرر قند خون در بارداری لازم نیست و همان آزمایش ابتدای بارداری کافی است.
تشخیص دیابت در بارداری
دیابت شایع ترین عارضه طبی در حاملگی است. زنانی که میزان گلوکز پلاسمای آنان در یک نمونه تصادفی بیش از 200 میلی گرم در دسی لیتر است و علائم کلاسیکی مانند پرنوشی، پلی اوری و کاهش وزن غیر قابل توجیه را نشان می دهند و یا گلوکز ناشتای خون آنان بیش از 125 میلی گرم در دسی لیتر باشد، مبتلا به دیابت آشکار هستند.
گلوکزوری اغلب نشان دهنده اختلال تحمل گلوکز نیست بلکه افزایش فیلتراسیون گلرومرولی را نشان می دهد. با وجود این تشخیص گلوکوزوری در دوران حاملگی، بررسی دیابت را ضروری می سازد. عوامل خطر مختل بودن متابولیسم کربوهیدرات در زنان باردار عبارتند از:
- سابقه خانوادگی دیابت
- سابقه به دنیا آوردن نوزاد بزرگ
- گلوکوزوری یا سقط های بدون توجیه
آیا می توان از ابتلا به دیابت بارداری پیشگیری کرد؟
روش هایی ساده وجود دارد که می تواند تا حدودی شانس بروز این اختلال را در دوران بارداری کاهش دهد. برای مثال:
- سبک زندگی تان را تغییر دهید.
- وعده های غذایی را در ساعات مقرر مصرف نمایید.
- تحرک روزانه داشته باشید و از بی تحرکی خودداری نمایید.
- استرس و اضطراب خود را کاهش دهید و روحیه ای شاد داشته باشید.
- رژیم غذایی درست و سالم مصرف کنید.
دیابت بارداری چگونه درمان می شود؟
به علت این که دیابت حاملگی یا دیابت بارداری می تواند به مادر و جنین صدمه بزند، باید هر چه زودتر درمان آغاز شود.
هدف از درمان حفظ قند خون در محدوده طبیعی و همانند زنان حامله سالم است. درمان شامل رعایت رژیم غذایی خاص، افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش و در صورت نیاز تزریق انسولین است.
نتیجه گیری
با توجه به خطراتی که دیابت در دوران بارداری می تواند برای مادر و جنین در پی داشته باشد، لازم است که از همان ابتدا، تحت نظر یک پزشک و متخصص زنان خوب باشید تا از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری شده و در صورت وقوع نیز بتوان در سریع ترین زمان ممکن، تشخیص لازم صورت گیرد. هرچه تشخیص سریع تر باشد، پیشرفت بیماری زودتر متوقف می شود.
